|
W 80. rocznicę wybuchu II wojny światowej przedstawiamy relacje z wydarzeń tragicznego września 1939 r.w Kamieniu |
|
Kronikarz Konstanty Radomski pisze:
„Miesiąc sierpień 1939 r.był dla społeczeństwa naszej wsi pełen roztargnienia i trwogi, co jutro przyniesie, z nadzieją i wiarą w bohaterską bojowość naszych żołnierzy i w takim nastroju mieszkańcy Kamienia doczekali 1 września 1939 r.
Już od 5 do 10 września trwa przemarsz przez naszą wieś tłumów cywilów z tobołami na plecach bądź wozach, żołnierzy z rozbitych jednostek i uchodźców od strony Rzeszowa i Kolbuszowej, w stronę Sanu”.
W dalszej części wspomnień Konstanty Radomski odnotowuje:
„Następnego dnia 11 września doznaliśmy ciężkiego przeżycia, ponieważ w godzinach przedpołudniowych zjawiły się od strony Sokołowa pierwsze grupy hitlerowskich żołnierzy SS uzbrojonych po zęby, w stalowych hełmach wjeżdżali do naszej wsi na ciężkich motocyklach, patrząc złowrogim wzrokiem w stronę przejętych goryczą starców i kobiet z dziećmi przy drodze swoich zagród”.
Kronikarz Stanisław Rodzeń s. Antoniego w swoim pamiętniku z kolei pisze:
„Miesiąc sierpień 1939 r. pierwsze powołania rezerwistów w Kamieniu, powołania do służby czynnej. Podniecenie we wsi ogromne. Żyjemy w niepewności. Czy będzie wojna? Kiedy będzie wojna? Nie mamy wątpliwości, że wojna z Niemcami jest nieunikniona. Chłopi chciwie chwytają wszystkie komunikaty radiowe. W Kamieniu było w tym czasie 6 aparatów radiowych.
W pierwszy dzień mobilizacji 31 sierpnia w Kamieniu ruch od rana, rezerwiści idą do swoich bliskich rodzin, aby się pożegnać, niektórzy do kościoła się pomodlić. Wiele kobiet ma oczy zapłakane a dzieci płaczą o ojców.
Powołani zostali między innymi: z Łowiska - Miazga Stanisław, Delekta Józef, Kida Józef. Z Kamienia powołani - Adam Piróg, Czesław Piróg, Koc Józef, Piróg Kacper, Plizga Wojciech, Partyka Józef, Rodzeń Stanisław, Sądej Daniel, Szewczyk Antoni, Kiełb Jan, Jabłoński Józef, Walenty Krawczyk, Oczkowski Jan, Rębisz Jan, Szajc Jan, Sączawa Jan, Wąsik Stanisław, Czerepak Józef, Bochenek Józef, Rębisz Jan, Wąsik Ignacy, Wilk Franciszek, Majczak Jan.
W siłach zbrojnych na zachodzie walczyli między innymi Polakami: Dalenta Jan, Sowa Jan, Partyka Jan, Ruszak Stanisław.”
Adam Piróg z Plizgą i Soboniem, wrzesień 1939 r. Przeszli z frontem południowym aż pod Lwów, skąd zostali internowani na Węgry
|
|
Więcej…
|
|
Wywiad z Józefem Rodzeniem urodzonym 14.02.1922 i jego żoną Józefą Rodzeń z domu Smusz |
|
Mieszkańcy Kamienia bardzo się bali Niemców, opowiadali o nich rożne, straszne rzeczy, nie wiedzieli czego się można po nich spodziewać. Obawiali się również mobilizacji do wojska, co jednak nastąpiło pod koniec sierpnia. Pracownicy gminy doręczali powołania.
Pierwszą informację, że wybuchła wojna, że Niemcy napadli na Polskę, przekazał im ksiądz na pierwszej mszy w sobotę rano.
Wielu bogatszych mieszkańców zaczęło pakować swój dobytek i uciekać za San, ale zaraz wracali, bo tam też zbliżali się Niemcy.
Do Kamienia Niemcy wjechali 11 września. Był to bardzo słoneczny, piękny dzień. Wjechali na motorach, z karabinami przewieszonymi przez ramię, wyglądali bardzo groźnie, kto mógł, to się chował, gdzie tylko się dało. Ks. Grębski wszedł na drzewo i siedział dłuższy czas. Za motorami Niemcy jechali furmankami.
Kwatery przydzielali Niemcom pracownicy gminy, z polecenia wójta, zajmowali również stodoły na sprzęt i konie.
Zaraz po wkroczeniu Niemców dużo młodych ludzi dostało wezwanie do pracy w Niemczech, do „bauera” na roli i do Górna.
W nowym już roku, na Trzech Króli była pierwsza łapanka i wywóz ludzi na roboty przymusowe do Niemiec. Powodem mogło być również to, że bardzo dużo ludzi na wezwania się nie stawiało.
|
|
Więcej…
|
|
|
Powstaje nowa książka o historii Kamienia |
|
Zapewne wszyscy czytelnicy i sympatycy naszej strony internetowej zapoznali się z publikowanymi na niej artykułami autorstwa pana Sławomira Kułacza. Pochodzący z Leżajska autor jest językoznawcą, doktorantem Wydziału Filologicznego Uniwersytetu Gdańskiego, a prywatnie historykiem, popularyzatorem i znawcą historii okresu I wojny światowej. Jego zainteresowanie naszą miejscowością i gminą rozpoczęło się kilka lat temu od próby wyjaśnienia okoliczności powstania kwatery żołnierskiej na cmentarzu w Kamieniu. Efektem pracy była publikacja dwóch artykułów (Cmentarz dwóch wojen, „Biuletyn DWS.org.pl” nr 7 – zima 2010, s. 38–39 oraz Kwatera Tyrolskich Strzelców Cesarskich w Kamieniu, „Skarby Podkarpackie” nr 2 (27) 2011, s. 20–21). W związku z setną rocznicą wybuchu I wojny światowej i największych starć zbrojnych prowadzonych na tych terenach nastąpił prawdziwy „wysyp” różnego rodzaju publikacji, pojawiły się nowe, nieznane wcześniej informacje, także dotyczące wspomnianej kwatery żołnierskiej. Pan Sławomir Kułacz uwzględniając odnalezione przez siebie nowe fakty i dokumenty powrócił do tematyki Kamienia i przygotował nową, pełniejszą wersję artykułu, którą podzielił się z młodzieżą naszego gimnazjum i liceum oraz zaproszonymi gośćmi podczas wykładu wygłoszonego 17 maja 2016 r. w Zespole Szkół w Kamieniu.
Spotkanie rozpoczął pan Józef Czubat – prezes Towarzystwa Przyjaciół Kamienia, który przedstawił prelegenta i powitał gości przybyłych na spotkanie w osobach przewodniczącego Rady Gminy Kamień pana Mirosława Piędla, sekretarza Gminy Kamień pana Jerzego Bednarza, pani Małgorzaty Januszewskiej – dyrektor Szkoły Podstawowej w Kamieniu-Prusinie oraz dyrektora Zespołu Szkół w Kamieniu pana Józefa Łacha.
Pan Sławomir Kułacz przedstawił zgromadzonej publiczności wykład ilustrowany prezentacją multimedialną pt. „Kwatera żołnierska z okresu I wojny światowej w Kamieniu", poprzedzony wprowadzeniem na temat działań zbrojnych prowadzonych na naszym terenie podczas I wojny światowej. Po wykładzie przyszedł czas na pytania ze strony słuchaczy i luźną dyskusję.
Opublikowany później na łamach naszej strony internetowej artykuł stał się zaczynem większego projektu. Pan Sławomir Kułacz podjął się opracowania w formie książkowej tematu I wojny światowej w Kamieniu i najbliższej okolicy. Towarzystwo Przyjaciół Kamienia poprzez prezesa – pana Józefa Czubata przyjęło z radością propozycję i obiecało panu Sławomirowi wsparcie finansowe w wydaniu książki. Pomoc zadeklarował także Wójt Gminy Kamień pan Ryszard Bugiel i Prezes Banku Spółdzielczego pani Alicja Hawro. W trakcie wakacji pan Kułacz odwiedził kilkakrotnie Kamień zbierając informacje do publikacji, której przygotowanie jest już mocno zaawansowane.
Autor planuje wydanie książki jesienią. Uchylając rąbka tajemnicy, w książce możemy się spodziewać opisu działań zbrojnych w najbliższej okolicy, śladów I wojny światowej w naszej gminie m.in. nieco zagmatwane okoliczności powstania mogiły w tzw. „Mulowych krzaczkach” w Łowisku oraz listy mieszkańców Kamienia poległych podczas I wojny światowej.
Podkreślić należy, że dzieje wspomnianego okresu są bardzo zaniedbane w lokalnej i regionalnej historiografii, najczęściej pomijane krótkimi, niewiele znaczącymi wzmiankami, dlatego dziękując autorowi za podjęcie pracy, z niecierpliwością czekamy na nową pozycję w kamieńskiej bibliografii.
Grzegorz Boguń |
|
Jan Magda - przeżycia II wojny światowej |
|
Syn Jana Magda, Jan i jego córka Anna Matysiak wspominają przeżycia ojca i dziadka w czasie II wojny światowej:
Katarzyna i Jan Magda
"Jan Magda urodził się 18.05.1896 r. w Budach koło Bojanowa. Mając 16 lat, jak wielu w tym czasie młodych ludzi, wyjechał do Stanów Zjednoczonych. Tam poznał swoją żonę Katarzynę. W 1932 roku wrócili do Polski, do Kamienia, gdzie kupili gospodarstwo rolne od Żyda Dawida Frydmana na posesji nr 556.
Jednak ich szczęście nie trwało długo. Wojna i wkroczenie wojsk niemieckich 11 września 1939 roku do Kamienia zmieniło ich życie.
Już w tym dniu dowództwo niemieckie wyrzuciło ich z domu i gospodarstwa, pozbawiając wszystkiego. Ojciec zdążył przed wejściem na posesję Niemców zlikwidować instalację antenową do radia, a radio zakopać w polu.
Wyrzuceni z domu przenieśli się do rodziny żony Katarzyny w Przewrotnym, gdzie 9 maja 1943 roku hitlerowcy przeprowadzali pacyfikację wsi.
|
|
Więcej…
|
|
