1 września 1939 r. o wybuchu wojny nauczyciele i uczniowie dowiedzieli się podczas rozpoczęcia nowego roku szkolnego. Naukę przerwano natychmiast aż do odwołania. Na prowadzenie nauki w szkołach powszechnych władze okupacyjne zezwoliły dopiero 6 XII 1939 r.

     Podczas okupacji niemieckiej zajęcia szkolne odbywały się w wynajętych salach prywatnych, ponieważ sale szkolne zostały zajęte przez wojsko niemieckie. W pomieszczeniach adaptowanych na sale szkolne panowały trudne warunki. Przede wszystkim było w nich ciasno i tłoczno. Zapis kroniki szkolnej opisuje to następująco: w trzech małych izbach nie można pomieścić 340 dzieci. Nauka odbywała się bez podręczników, ponieważ przedwojenne zostały zakazane i wycofane z użytku. Podczas zimy nauka szkolna była przerywana z powodu braku opału i odpowiedniego odzienia u dzieci.

     W czerwcu 1941 r. wybuchła we wsi epidemia tyfusu plamistego, a po niej później epidemia czerwonki. Spowodowane one były nędzą, brudem oraz brakiem żywności. W celu zwalczania epidemii do Kamienia zaczęła przyjeżdżać kolumna sanitarna. Ludność poddana była szczepieniom oraz dezynfekowano mieszkania, ubrania i pościel. Na podwórku szkolnym wybudowano łaźnię, w której odbywały się przymusowe kąpiele raz w tygodniu. Z powodu epidemii przerywano naukę w szkole.

     W 1940 r. zostały ustalone przez okupanta niemieckiego dozwolone przedmioty nauczania. Były to: czytanie, pisanie, rachunki, przyroda gospodarcza, rysunki, gimnastyka i śpiew. Religii mogli nauczać księża, ale bezpłatnie. Tego samego roku w marcu zostało zabronione używanie do nauki podręczników przedwojennych. Religii mogli uczyć nauczyciele świeccy w wymiarze jednej godziny tygodniowo. W 1942 r. zezwolono katechetom na nauczanie religii, ale jako przedmiotu nadobowiązkowego.

     Nauczycielstwo z Kamienia i okolic nie otrzymało w 1939 r. poborów za wrzesień, październik i listopad. 6 XI 1939 r., z polecenia starosty niżańskiego, w Nisku została zwołana konferencja dla nauczycieli, bez podania jej celu i programu. Udział w tej konferencji wzięło około 60 nauczycieli z powiatu niżańskiego. Podczas konferencji funkcjonariusze Gestapo aresztowali przybyłych tam nauczycieli, po czym wywieziono ich w wagonach bydlęcych do więzienia w Rzeszowie. Spośród grona nauczycieli z Kamienia aresztowani zostali: Józef Zygmunt, Jan Barański - ówczesny kierownik szkoły i Mieczysław Wierzbicki.

     Ze wspomnień Józefa Zygmunta, wynika, że z trudem znoszono tam uwarunkowania więzienne. Panowały w nich niehigieniczne warunki, brudne i ciasne pomieszczenia, częste przesłuchania, wymuszanie zeznań. Dominowała wśród więźniów atmosfera strachu i niepewności. Dzięki interwencjom żony i Międzynarodowego Czerwonego Krzyża po dwóch miesiącach powrócił na wieś. Po powrocie pełnił funkcję kierownika szkoły do roku szkolnego 1946/1947.

     Jan Barański wraz Mieczysławem Wierzbickim po krótkim pobycie w więzieniu na zamku w Rzeszowie zostali skierowani do obozu dla oficerów Murnau w Bawarii u podnóża Alp, gdzie przebywali do wyzwolenia obozu przez amerykańską armię gen. George’a Pattona.

      W dniu 15 marca 1940 r. z posad nauczycielskich wydalone zostały nauczycielki, których mężowie mieli zatrudnienie. Wiadome jest, że z pracy zwolniona została Janina Zygmunt, żona ówczesnego kierownika.

     Po redukcji etatów w szkole skład grona nauczycielskiego wyglądał następująco: Józef Zygmunt - pełniący obowiązki kierownika, Wanda Barańska, Franciszka Czyżyk i Ludwika Wierzbicka. W roku szkolnym 1941/1942 do szkoły przydzieleni zostali: Olga Leńczyk i Stanisław Sikora.

     Po zajęciu w 1939 r., Polski przez III Rzeszę został wprowadzony zakaz uczęszczania dzieci żydowskich do szkół. W Tutejszej szkole liczba dzieci żydowskich w roku szkolnym 1939/1940 wynosiła około 30 uczniów.

     Według zapisu z arkuszy szkolnych wynika, że czasie okupacji liczba uczniów wzrastała . W roku szkolnym 1939/1940 wynosiła 260 uczniów, a w roku szkolnym 1943/1944 wynosiła 414 uczniów. Powodem tak gwałtownego wzrostu liczby uczniów były wysiedlenia ludności z pobliskich miejscowości, m.in. Kamienia-Podlesia.

     Po zakończeniu roku szkolnego uczniowie otrzymywali świadectwa w języku niemieckim z jednoczesnym tłumaczeniem na język polski. W 1943 r., nałożone zostały na uczniów szczególne obowiązki. Do obowiązków uczniów należało: zbierania i suszenie ziół i hodowanie jedwabników oraz sprzedawanie ich w punkcie skupu. Rocznie każdy uczeń miał oddać w szkole pół kilograma suszonych ziół i kokony jedwabników z 4 dag jaj. Szkoła zebrane przez uczniów zioła i kokony przekazywała pod wskazany przez niemiecki władze okupacyjne adres.

     Do wybitnych uczniów z tego okresu zaliczyć można Sławomira Mrożka, jednego z najbardziej lansowanych w ostatnim ćwierćwieczu pisarzy w Polsce i być może na świecie. Do tutejszej szkoły uczęszczał on od jesieni 1940 r., przez rok, rozpoczynając od czwartej klasy.

     W szkolnictwie powszechnym czas nauki był skracany, a poziom obniżany. Po okrojeniu programu nauczania, czyli usunięciu elementów o Polsce i świecie, okupant niemiecki robił wszystko, aby okrojony program nauczania był przez polskie dzieci przyswajany w jak najmniejszym stopniu. Z nauczania języka polskiego usunięto kanon lektur, ograniczając się jedynie do czasopisma „Ster” oraz kilku bajek i opowiadań. Ster był miesięcznikiem. Miał pełnić rolę nie tylko czasopisma szkolnego, ale także czytanek, zastępując podręczniki do języka polskiego. Przeznaczony był dla dzieci w wieku od 9 do 14 lat.

     W 1942 r., zgodnie z wytycznymi „Organizacji i działalności organów oświaty i kultury w okręgu” w każdej gminie powołane były Gminne Komisje Oświaty i Kultury. Przewodniczącym tejże komisji w Kamieniu był Józef Zygmunt. Do zadań Komisji należała m.in. oświata pozaszkolna i działalność oświatowo-kulturalna.

     W Kamieniu tajne nauczanie rozpoczęło się w 1942 r. i obejmowało ono 150 dzieci. Zorganizowane zostało później niż w innych miejscowościach powiatu niżańskiego do którego wówczas należał Kamień. Tajne nauczanie odbywało się w domu u państwa Katarzyny i Ignacego Wąsików. Miało ono na celu przygotowanie młodzieży do egzaminów do gimnazjum. Młodzież przerabiała materiał szkoły średniej. Zajęcia tajnego nauczania powszechnego prowadzili: Barańska Wanda, Ks. Gądek Michał, Wierzbicki Mieczysław, Zygmunt Józef, Zygmunt Janina, a tajne nauczanie średnie prowadzili: ks. Gądek Michał i Zygmunt Michał.

     W tajnym nauczaniu w Kamieniu uczestniczył również wspomniany Sławomir Mrożek podczas swego rocznego pobytu w Kamieniu u swego wujka Ludwika Kędziora.

     Okupacja niemiecka w Kamieniu zakończyła się w momencie wkroczenia wojsk sowieckich dnia 25 VII 1944 r. Naloty niemieckie trwały jeszcze przez trzy dni, podczas którego w budynek szkoły trafiła bomba, która uszkodziła dach, zdemolowała piętro i mieszkanie kierownika szkoły. Po przejściu frontu nad Wisłę miejscowa ludność niezwłocznie przystąpiła do naprawy budynku szkolnego w celu przygotowania do rozpoczęcia w niej nauki. W ciągu miesiąca zostały usunięte uszkodzenia po bombardowaniu, dzięki czemu młodzież szkolna mogła rozpocząć w niej naukę. Przy usuwaniu zniszczeń pomagali przede wszystkim miejscowi strażacy w ramach czynu społecznego.

     Po wyzwoleniu spod okupacji w 1944 r. klasy były liczebne. Liczyły przeciętnie ok. 50 uczniów, a do klasy IV uczęszczało aż 61 uczniów.

     Ze spisu uczniów w klasach pierwszych z roku szkolnego 1944/1945 można zauważyć, że rozbieżność wiekowa między uczniami wynosiła nawet do 4 lat.

     Tuż po zakończeniu wojny w roku szkolnym 1945/1946 nauka języka polskiego w Szkole w Kamieniu opierała się czasopiśmie dla dzieci i młodzieży „Płomyk” i „Płomyczek.

     Pierwszą powojenną naukę rozpoczęto 2 IX 1944 r. Młodzież rozpoczęła naukę po porannym nabożeństwie w kościele parafialnym. Naukę rozpoczęło wówczas ponad 400 uczniów z Kamienia i innych miejscowości. Uczęszczały do niej także dzieci rodzin wysiedlonych, które pozostały do czasu odbudowaniu szkół w swych rodzinnych miejscowościach. Przykładem jest sąsiednia miejscowość Podlesie, gdzie naukę młodzież rozpoczęła dopiero w 1948 r. w wynajmowanych prywatnych izbach, gdyż szkoła została zniszczona doszczętnie podczas okupacji niemieckiej.

     3 IX 1946 r. z obozu niemieckiego Muranu powrócił przedwojenny kierownik szkoły Jan Barański, który ponownie objął stanowisko kierownicze. Tego samego roku w trosce o wykształcenie synów został przeniesiony na własna prośbę na stanowisko kierownicze w szkole w Nisku. Po jego odejściu kierownictwo przejął Wiktor Legutko. W tym samym roku Inspektorat Szkolny w Nisku, któremu podlegała wówczas szkoła w Kamieniu, przeniósł na własną prośbę Józefa Zygmunta wraz z jego żoną Janiną do szkoły w Jeżowem, gdzie objął stanowisko kierownicze. Również na własną prośbę odeszła z Kamienia do szkoły w Zarzeczu nauczycielka Józefa Cieslówna. Wanda Barańska została przeniesiona do szkoły w Nisku. W tym samym roku z niemieckiego obozu w Woldenbergu powrócił Mieczysław Wierzbicki, który przebywał w nim do momentu wyzwolenia go przez wojska angielskie. Obóz w Woldenbergu był przeznaczony dla oficerów Wojska Polskiego. Posiadał stopień porucznika.

     Dzięki pomocy Zarządu Gminy tutejsza szkoła została zradiofonizowana w 1950 r. Zostały wtedy założone głośniki we wszystkich klasach. Koszt przedsięwzięcia wyniósł 40.000 zł. Szkołę wspierał działający w niej Komitet Rodzicielski. Dzięki niemu powstało w 1954 r. przy szkole 80-metrowe ogrodzenie siatkowe.

     Nauczyciele ze szkoły w Kamieniu jeszcze w 1945 r. organizowali różne kwesty w celu zbierania funduszy na zakup książek. Najczęściej były to dochody uzyskiwane za występy młodzieży szkolnej np. jasełek oraz organizacji zabaw dla dzieci i starszych. Przykładem takiego przedsięwzięcia była zorganizowana w dniu 2 II 1947 r. w tutejszej szkole zabawa kostiumowo-maskowa przygotowana przez nauczycielkę Janinę Argasińską. Uczestniczyła wówczas w niej młodzież jak i dorośli. Zebrany z zabawy dochód w kwocie 21 265 ówczesnych złotych został przeznaczony na zakup książek do szkolnej biblioteki.

Uczniowie Szkoły Podstawowej w Kamieniu - rocznik 1951

     W roku szkolnym 1950/1951 w skład grona nauczycielskiego wchodziły: Skawińska Wanda, Leńczyk Olga, Madej Stanisława, Kogut Michalina, Majewska Feliksa, Radomska Stanisława, Typrowicz Olga, Makuch Adam i pełniący obowiązki kierownika Wiktor Legutko, a w roku szkolnym 1952/1953 skład grona nieco się powiększył i liczył 12 nauczycieli wraz z kierownikiem. Do nauczycieli kamieńskich dołączyli: Franciszka Dec, Wanda Sawicka i Weronika Wiłkiewicz, odeszła natomiast Wanda Skawińska, Wanda Majewska.

Zdjęcie z 1952 r. uczennice i uczniowie urodzeni w 1938 r. i wcześniej.
Grono nauczycielskie od lewej: Adam Makuch, dyr.szkoły Wiktor Legutko,
Stanisława Radomska, Stanisława Madej, Wanda Sławińska, Olga Leńczyk,
Michalina Kogut, Wanda Sudoł, Maria Dec, Pani Piersiak i ks Wawrzyszko.

     W roku szkolnym 1952/1953 nastąpiły zmiany w kadrze pedagogicznej. Stanisława Radomska została przeniesiona na własną prośbę do szkoły podstawowej w Podlesiu. Na ich miejsce wówczas przydzieleni zostali: Kułakowska Zofia z Kopek, Władysława Taran z Łętowni i Paulina Markowska z Przyszowa.

     W 1960 r. skład grona nauczycielskiego wyglądał następująco: Ludwika Kośmider, Anna Wilczek, Olga Leńczyk, Stanisława Madej, Paulina Zając, Barbara Wojciechowska, Adam Makuch, Emilia Sycz, Halina Watras oraz kierownik Wiktor Legutko.

 Nauczyciele z tereniu gminu Kamień z lat 1958-1960
W przysiadzie: nauczycielka z Podlesia, Ludmiła Sądej, Halina Watras.
W pierwszym rzędzie stoją: Wiktor Legutko, Eugenia Zak, Stanisława Sekulska,
dwóch Panów i Pani to goście z spotkania nauczycieli, Celina Dalenta, Anna Bednarz.
W drugim rzedzie stoja: Olga Leńczyk, Stanisława Madej, Zofia Guzek, Paulina Zajac,
Maria Piróg, Bronisława Swiatkowska, Janina Kubasiewicz, Emilia Gołąbek, Adam Makuch.
W dalszych rzedach miedzy innymi: Zofia Skoro, Jan Dobrowolski, Janina Maskal,
Stanisława Czubat, Mieczysław Moskal, dyrektor szkoły w Łowisku Kubasiewicz
i jego żona, Michał Wal, Janina Kubasiewicz, Anna Sądej.

     1 IX 1961 r. dotychczasowy kierownik Szkoły w Kamieniu został przeniesiony na stanowisko podinspektora szkolnego w Nisku, a jego obowiązki przejęła Stanisława Madej.

     Obowiązkiem szkolnym zostały objęte dzieci w wieku od 7 do 14 lat. W celu kontroli obowiązku szkolnego zobowiązane były prezydia terenowych rad narodowych i same szkoły. W 1956 r. obowiązek szkolny wydłużono do 16 lat, a w 1961 r. została uchwalona przez sejm uchwała, która nakładała na uczniów obowiązek ukończenia szkoły podstawowej z możliwością przedłużenia do zakończenia roku szkolnego, gdy uczeń ukończył 17 lat.

     W szkołach wprowadzone zostało obchodzenie rocznic o charakterze ideologicznym. Zrezygnowano z obchodzenia takich świąt jak 3 maja, 11 listopada. W 1950 r. do szkół wprowadzone zostały obchody urodzin, jak i śmierci Lenina. Zadaniem szkół było pogłębienie wiadomości wśród uczniów na temat postaci Lenina, jaką on rolę odegrał w dziejach świata i że jest „Przyjacielem mas pracujących” w Polsce. W latach 1949-1956 obchodzono w szkołach rocznicę powstania Armii Czerwonej dnia 23 lutego rocznicę, śmierci gen. Karola Świerczewskiego 28 marca, rocznicę podpisania polsko-radzieckiego układu o przyjaźni 21 kwietnia, 1 maj- Święto Pracy, 9 września obchodzono rocznicę bitwy pod Lenino, a od 7 października do 7 listopada obchodzono miesiąc Przyjaźni Polsko-Radzieckiej, celem upamiętnienia rewolucji październikowej. Powyższe rocznice zostały również odnotowane w kronice szkolnej.

Waldemar Kata