W opracowaniu Andrzeja Ruraka „Kamień w przeszłości i dziś” Radomscy opisani są jako jeden z najstarszych rodów zamieszkujących teren Kamienia. Z tego rodu wywodzi się wielu działaczy społecznych, urzędników, profesorów, wojskowych i księży. Drzewo genealogiczne tej starej rodziny prowadzone jest od XVII wieku. Na przestrzeni lat wielu jej członków wyprowadziło się z naszej rodzinnej miejscowości i przeniosło w różne części kraju. Obecnie potomków Radomskich spotkać można na ulicach Warszawy, Szczecina, Torunia i wielu innych miast i wsi. Część rodziny emigrowała również za ocean, gdzie mieszkają do dzisiaj. Rodzina ta obfitowała w osoby o różnych talentach, a wielu jej członków związanych było z działalnością naukową.

     Dla przykładu brat mojego prapradziadka Michał, był dyrektorem gimnazjum w Krakowie, a jego syn. Ks. dr Bolesław był dziekanem Wydziału Teologicznego na KUL, a jego Brat Zdzisław był zawodowym dyplomatą. Mój prapradziadek, Marcin był kierownikiem kasy Reifensona, jego syn Jan z kolei zaczynał jako nauczyciel w gimnazjum w Nisku, żeby później stać się profesorem Akademii Rolniczej w Szczecinie. Jego działalności naukowej oraz życiorysowi poświęcona jest osobna publikacja. Szczególnie zasłużył się dla miasta Ostrołęki, gdzie po dziś dzień istnieje rondo jego imienia, na którym stoi poświęcony mu obelisk. Pamiętam jeszcze zaproszenie, które otrzymaliśmy jako rodzina profesora, na oficjalne otwarcie wspomnianego obiektu. Jan Radomski był profesorem botaniki, badał m. in. roślinność Puszczy Sandomierskiej. W latach 1935-1939 był dyrektorem Gimnazjum i Liceum w Ostrołęce. W okresie okupacji niemieckiej - wysiedlony już w 1939 z Ostrołęki - zorganizował tajną szkołę średnią GOLESIN w Jarnutach, pow. Ostrów Mazowiecki w Generalnym Gubernatorstwie. W latach 1945-1949 był organizatorem i dyrektorem Gimnazjum i Liceum w Kamiennej Górze.

     15 października 2024 miało miejsce spotkanie mające na celu upamiętnienie Setnej Rocznicy oddania do użytku budynku Szkoły Podstawowej w Kamieniu. Gmach służył wielu pokoleniom mieszkańców Kamienia. Uczniowie Szkoły Podstawowej uczyli się w nim od 1924 r. do czerwca 2004 r., kiedy to nowy rok szkolny rozpoczął się już w nowym, pięknym budynku szkolnym. Obecnie budynek dawnej Szkoły Podstawowej nadal służy celom edukacyjnym. Znajduje się w nim m.in. Biblioteka Publiczna oraz Szkoła Muzyczna, którą otwarto 30 stycznia 2015 r. Stało się to możliwe dzięki determinacji Wójta i władzy samorządowej. Pięknie wyremontowany i rozbudowany budynek byłej SP nadal służy uzdolnionej młodzieży z Kamienia i okolic, ucząc gry na instrumentach muzycznych.

     Spotkanie rocznicowe odbyło się właśnie w sali koncertowej Szkoły Muzycznej. Przybyłych gości powitał Przewodniczący Towarzystwa PK pan Józef Czubat, zaś prowadzenie dalszej części wydarzenia przejęła pani Genowefa Saj.

     Po przywitaniu wystąpiły dzieci ze Szkoły Muzycznej, prezentując kilka utworów muzycznych.

     Następnie wystąpił pan profesor Zespołu Szkół Grzegorz Boguń - nauczyciel historii, pasjonat i znawca historii lokalnej, autor wielu publikacji, członek TPK. Przedstawił historię szkoły od jej początków do 1939 roku. Temat historii budynku SP, czas wojny i lata powojenne, przejął pan Waldemar Kata - absolwent SP, z wykształcenia nauczyciel historii, zainteresowany historią naszej małej ojczyzny, który historię szkoły w Kamieniu opisał także w swojej pracy magisterskiej.

     W dalszej części wystąpił pan Rafał Wąsik - absolwent SP, absolwent UJ, dyrektor operacyjny, członek Zarządu firmy „Kobex”, prawnuk Konstantego Radomskiego, autora wspomnień o dawnym Kamieniu. Mówca przedstawił wybitnych członków swojej rodziny, której korzenie wywodzą się z naszej miejscowości.

     Gościem uroczystości był również pan Jan Adam Barański, którego przodkowie pracowali w tej szkole - byli to Państwo Wanda i Jan Barańscy. Pani Wanda pracowała jako nauczycielka. Cieszyła się wielkim autorytetem wśród mieszkańców. Organizowała szkolenia w zakresie upraw warzyw, kwiatów, sadów. Uczyła szycia, haftu, gotowania. Organizowała występy artystyczne. W okresie okupacji prowadziła tajne nauczanie w zakresie szkoły średniej. Później Pracowała w Nisku. Pan Jan Barański był nauczycielem. W latach 1915-1922 służył w wojsku. Po przejściu do cywila został nauczycielem, a potem dyrektorem szkoły w Kamieniu. Brał udział w kampanii wrześniowej. W czasie wojny przebywał w Bawarii i Francji. Po powrocie do kraju w 1946 r. wrócił do zawodu nauczyciela i ponownie objął stanowisko kierownika szkoły. Pan Jan Adam Barański podzielił się z publicznością swoimi wspomnieniami rodzinnymi. Na spotkanie przybył ze swoim wnukiem, co jest znaczące dla podtrzymywania historii w coraz młodszych pokoleniach.

     Kolejnym mówcą był pan Tomasz Sączawa - pasjonat historii, specjalizujący się w genealogii, zaangażowany w działalność TPK i Polskiego Towarzystwa Genealogicznego. Wystąpienie dotyczyło odkrytych ksiąg metrykalnych z lat 1784-1908.

     Mirosław Piędel absolwent SP, Przewodniczący Rady Gminy, zaangażowany w pracę TPK, odczytał fragmenty wspomnień z czasów szkolnych pana Władysława Wąsika.

     Pani Irena Maj-Surdyka jako Dyrektor SP podzieliła się wspomnieniami z zakończenia działalności Szkoły Podstawowej i zamknięcia dawnych murów na rzecz otwarcia nowego budynku Zespołu Szkół im. Św. Stanisława Kostki w Kamieniu. Symboliczny klucz został przekazany na ręce pana Józefa Czubata.

     Głos zabrali również Wójt Gminy Kamień pan Ryszard Bugiel oraz pan Jerzy Bednarz - absolwent SP, aktywny członek TPK, obecny Wicestarosta Rzeszowski, jeden z inicjatorów spotkań gwarowych, autor artykułów publikowanych na stronie internetowej i w rocznikach TPK.

     Panie z Biblioteki Publicznej przygotowały wystawę tematyczna, zaś panie z Koła Gospodyń zadbały o poczęstunek dla zgromadzonych gości.

Zdjęcia ze spotkania autorstwa pani Anny Łach można znaleźć tutaj

     Informacja o wpłatach 1,5% podatku dla Organizacji Pożytku Publicznego - Towarzystwa Przyjaciół Kamienia naliczonego za 2023 roku, który wpłynął na nasz rachunek w 2024 r.

     Bardzo dziękujemy wszystkim darczyńcom, którzy wpłacili 1,5% podatku dla naszego Stowarzyszenia. Pragniemy podkreślić, że wpłaty stanowią dla nas zasadnicze źródło budżetu. Dzięki nim możemy realizować nasze statutowe zadania.

     Wyrażamy wdzięczność za wsparcie naszej działalności, zrozumienie potrzeb i okazaną pomoc. Mamy również nadzieję na dalszą współpracę.

     Otrzymaliśmy wpłaty od 107. podatników w kwocie 19.887 zł:

Przedsiębiorcy:
Marek Partyka z Nowego Kamienia,
Stanisław Bednarz z Kamienia,
Władysław Kołodziej z Rzeszowa.

Nowy Kamień: Elżbieta i Mirosław Piędel, Maria Czubat, Genowefa Chojnacka, Joanna Piela, Justyna i Władysław Klimek, Genowefa i Józef Saj.

Prusina i Duble: Janina Orszak, Teresa i Władysław Drzymała, Władysław Gwoźdź, Irena Watras, Krystyna Bednarz, Wiesława i Jacek Drelich, Adam Dudzik, Waldemar Kata, Iwona i Piotr Partyka, Zofia i Jerzy Bednarz, Maria Piędel, Zofia Bednarz, Anna i Tadeusz Kołodziej, Helena i Jan Orszak, Anna i Tadeusz Rembisz, Stanisława Koper, Kamil Bednarz, Jakub Kopeć, Tomasz Wąsik, Justyna Kamil Florek, Piotr Błądek.

Kamień Górka: Marta i Marek Oczkowski, Małgorzata Bałut, Wojciech Łach, Eleonora Błądek, Władysława Olko, Stanisława i Józef Czubat, Joanna Mazurkiewicz, Halina Watras, Tomasz Polak, Anna i Tadeusz Marciniak, Zofia i Jacek Partyka, Magdalena Bałut, Maria Tupaj, Teresa i Wojciech Sądej, Wiesława i Józef Mączka, Irena Błąd, Krzysztof Sitarz, Czesław Lis, Tadeusz Marciniak, Grażyna i Stanisław Baran, Władysław Mączka, Krystyna Hanus.

Krzywa Wieś: Małgorzata Sobczuk, Ewelina Sroka, Maria Majka.

Podlesie: Zofia i Jan Orszak, Tomasz Orszak, Damian Kołodziej, Maria i Władysław Gwóźdź.

Łowisko: Andrzej Kiełb, Mateusz Zdeb, Stanisław Sączawa, Małgorzata i Bogdan Baran, Grzegorz Gumieniak, Bożena i Marek Zdeb, Beata i Grzegorz Boguń, Józef Kiełb, Marek Zdeb.

Spoza terenu gminy wpłacili:
Magdalena i Krzysztof Piędel z Opola, Jan Krawiec - Głogów Małopolski, Magdalena Kochaniec - Wrocław, Anna Pawlik-Wywrot - Głogoczów, Justyna i Tomasz Partyka - Kopcie, Filip Oczkowski - Warszawa, Wanda Cyrano - Przemyśl, Józefa Uchańska - Sójkowa, Urszula i Józef Surdyka - Zawiercie, Czesław Sabat - Jeżowe, Piotr i Jadwiga Leszczuk - Lublin, Agnieszka i Jan Kutyła - Katowice, Maria i Stanisław Urbanik - Kraków, Hanna Uzdowska - Kraków, Krzysztof Uzdowski - Kraków, Rozalia Czekała - Gogolin, Teresa i Stanisław Siut - Wrocław, Stanisław Stolarz - Cholewiana Góra.

Anonimowo wpłaciło 17 podatników.

Darczyńcy wpłacili kwotę 790 zł: Teresa Siut z Wrocławia, Stanisław Kołodziej z Legnicy, Józef Rodzeń ze Słupska, Bronisław Rodzeń z Warszawy. Darczyńcy z Kamienia: Tadeusz Rurak, Zofia Bzduń, Władysława Story, Władysława Olko, Maria Kozora, Józef Rurak.

     Uzyskane dochody w 2024 r. wyniosły 20.677 zł.

     Dziękujemy serdecznie wszystkim ofiarodawcom i prosimy o przekazanie Waszego podatku i darowizn w roku przyszłym.

     Szczególne podziękowanie składamy Panu Markowi Partyce, Panu Stanisławowi Bednarzowi, oraz Autorom artykułów publikowanych na stronie internetowej i w Roczniku: Władysławowi Wąsikowi z Wrocławia, Grzegorzowi Boguniowi, Tomaszowi Sączawie i Mirosławowi Piędlowi.

Kamień, październik 2024 r.

Zarząd Towarzystwa Przyjaciół Kamienia:
Józef Czubat, Jan Orszak, Genowefa Saj, Zofia Bednarz,
Mirosław Piędel, Krystyna Hanus, Joanna Mazurkiewicz,
Paweł Gutowski, Antoni Partyka

     Czy wiesz co to jest ”Patryja” w Krzywej Wsi?

     Do publikacji opowieści o „Patryji” skłoniły mnie rozmowy z ludźmi, których rodzinne korzenie wywodzą się z Krzywej Wsi w gminie Kamień. Dla nich jedną z atrakcji dzieciństwa i młodości była wieża. Jaka wieża? Drewniana czy niemiecka?

     Z rozmowy z Anną Piróg wynika, że jej zmarły mąż Józef Piróg pamiętał wysoką, ponad 30-metrową więżę obserwacyjną, zbudowaną dla niemieckiego wojska w czasie II Wojny Światowej z metalowych szyn i prętów, która stała na jego ziemi. Dziś to lokalizacja pomiędzy Kamieniem a Górnem, przy drodze wojewódzkiej numer 878 Nisko-Rzeszów, tam gdzie niedawno znajdowała się tzw. asfaltownia dla budowy trasy S 19; teren ten do 1950 roku znajdował się w granicach gminy Kamień i należał do Krzywej Wsi.

     W relacjach jej syna Jana Piroga pojawia się obraz drewnianych elementów w tej budowli - podłogi i kosza, który mógł być przeznaczony dla wartowników. Według niego mogły to także być pozostałości po stojącej w tym samym miejscu wieży drewnianej, o której opowiadał mu jego ojciec.

     Zagłębiając się w historię niemieckiej wieży obserwacyjnej w Krzywej Wsi pojawiło się kilka informacji, które wskazywałyby, że lokalizacja wybrana przez okupanta w czasie II Wojny Światowej nie była przypadkowo, bo już wcześniej w tym miejscu istniała drewniana wieża obserwacyjna. Potwierdza te informacje Józef Przybysz, mieszkający w Krzywej Wsi od 1940 roku. Chętnie słuchał on opowieści swojego ojca Pawła Przybysza, urodzonego w 1901 roku i Józefa Majki, zmarłego w 2020 roku w wieku 101 lat. Twierdzili oni, że po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 roku wojsko polskie w latach 1921-1922, jak wspominali - „za Piłsudskiego”, wybudowało bardzo wysoką wieżę obserwacyjną dla celów wojskowej obserwacji terenu. Ojciec Józefa Przybysza wspominał, że z wieży tej korzystała również Ochotnicza Straż Pożarna z Kamienia. Jednakże do tej pory nie znaleziono dowodów (np. zdjęć) innych, niż wspomnienia mieszkańców potwierdzających istnienie drewnianej wieży obserwacyjnej wybudowanej przez polskie wojsko, na której okupant niemiecki w czasie II Wojny Światowej wybudował czy też dobudował metalową wieżę strażniczą.

     O wieży znajdującej się w Krzywej Wsi opowiadał mi także Władysław Kostyra. Z jego wspomnień wynika, że po II Wojnie Światowej jako młody chłopiec często wspinał się na tę konstrukcję. On także pamięta jej drewniane elementy. Wspinając się na nią z kolegą Janem Pierogiem, mówili, że to resztki wieży drewnianej wybudowanej przez Polaków, o której słyszeli od starszych mieszkańców wsi. Dla dzieci i młodych ludzi była ona wielką atrakcją, a wyczynem było wejść na jej szczyt. Ze szczytu wieży widać było cały teren gminy Kamień, a ktoś kto miał lornetkę mógł zobaczyć klasztor w Leżajsku. Ojciec mojego rozmówcy opowiadał mu, że było to możliwe, bo niemieccy żołnierze, używający wieży w okresie wojny i okupacji w celach wojskowych, wycięli w lesie drzewa tworząc korytarz ułatwiający widoczność w tym kierunku.

     Kolejna moja rozmówczyni, Karolina Gancarz z domu Bałut, wspominając okres okupacji niemieckiej podczas II Wojny Światowej, pamięta doskonale metalową, ponad 30-metrową, wieżę obserwacyjną, którą mieszkańcy wsi nazywali „patryją”, wybudowaną przez okupanta kilka metrów od pola jej ojca w Krzywej Wsi. Gdy w jej pobliżu pasła krowy, widziała na jej szczycie uzbrojonych niemieckich żołnierzy, słyszała ich „szwargotanie”. Według niej istniało połączenie telefoniczne wieży z budynkiem szkoły w Krzywej Wsi, gdzie stacjonowali niemieccy żołnierze oraz z Górnem, gdzie znajdował się ośrodek szkoleniowo-wypoczynkowego lotników niemieckich, na terenie dzisiejszego sanatorium. Jest tego pewna, bo jej ojciec pracując z sąsiadem Józefem Kurysiem w polu, orząc, uszkodzili przewód telefoniczny; zatrzymani przez władze okupacyjne w Górnie cudem uniknęli za to kary śmierci. Widziała także usytuowane w pobliżu wieży prowizoryczne lotnisko, na którym lądowały niemieckie ćwiczebno-patrolowe samoloty. Budynek, w którym mieszkał dowódca kierujący jednostką wojsk niemieckich w Górnie, znajdujący się na terenie dzisiejszego sanatorium w Górnie, do dziś nazywany jest „generałówką”. Dobrze zachowała w pamięci zdarzenie, kiedy przechodząc obok tego budynku niemiecki „Generał”, czyli dowódca tej placówki wojskowej, ruchem ręki przywołał ją do okna i dał jej dużą kromkę chleba białego z masłem i wędliną. O tymże „Generale” pisze w swoich wspomnieniach Walenty Klimek, mieszkaniec Kamienia, który służył w armii austriackiej przed 1920 rokiem. Podaje on, że jego jednostką dowodził żołnierz, który potem zarządzał ośrodkiem szkoleniowo-wypoczynkowym w Górnie. Ten general nazywał się Walz, pochodził ze Spiru w Bawarii w Niemczech był komendantem lotniska w Górnie od 1 kwietnia 1941 do 31 października 1944, zmarł w polskiej niewoli 18.12.1945 r.

     W czasie okupacji żołnierze niemieccy coraz rzadziej korzystali z wieży strażniczej, co mieszkańcy Kamienia wykorzystywali odkręcając i zabierając metalowe części konstrukcji. Ponieważ wieża ta stała na gruncie należącym do Józefa Piroga, żołnierze nakazali mu, pod groźba śmierci, pilnować budowli przed zniszczeniem. Pod koniec okupacji wieża, ogołocona z metalowych elementów, musiała być podparta drewnianymi drągami zabezpieczającymi ją przed zawaleniem. Po wojnie nikt już o nią nie dbał, aż zawaliła się podczas burzy, około 1981 lub 1983 roku.

     Moja rozmówczyni Zofia Piróg, wspomina, że wieża dla młodych kamieńskich dziewcząt i chłopców w czasach jej młodości była miejscem spotkań, gdzie można było popisać się odwagą, szczególnie wtedy, gdy wspinanie się na chylącą się ku upadkowi wieżę z każdym rokiem było coraz bardziej niebezpieczne.

     Dziękuję bardzo za miłe rozmowy i wspomnienia o wieży rodzinie Pirogów - Pani Annie, jej dzieciom Zofii i Janowi, Pani Karolinie Gancarz oraz Panom Władysławowi Kostyrze i Józefowi Przybyszowi, którzy swoją pamięcią wzbogacili historię gminy Kamień zebraną dla Towarzystwa Przyjaciół Kamienia

.

     Jeżeli ktoś z Państwa Czytelników zna lub pamięta z opowiadań swoich przodków jakieś historie o wieży w Krzywej Wsi to uprzejmie proszę o kontakt.

Kamień, październik 2024 rok

opracował Józef Czubat