Stanisław Surdyka (Nowy Kamień) - wspomnienia związane z występami w ludowych zespołach muzycznych:
     Moje zamiłowanie do muzyki odziedziczyłem po moim dziadku Marcinie Surdyce. Dziadek był samoukiem, jak wielu muzykantów w tym czasie. Nauczył się grać „ze słuchu”, a repertuar tworzył, uczestnicząc w licznych zabawach i weselach. Dziadek grał razem ze swoim bratem Janem, który grał na kontrabasie, a że on nauczył się grać na skrzypcach, więc już główny trzon zespołu był i z czasem dołączali kolejni chętni do muzykowania amatorzy (m.in. Kolano). Już od dziecka ciągnęło mnie do muzyki. Moim pierwszym nauczycielem muzyki był pan Józef Cebula. Większe postępy w graniu poczyniłem, gdy znalazłem się pod opieką ówczesnego dyrektora szkoły, pana Wiktora Legutko. Był to bardzo aktywny człowiek, kochający muzykę. Założył znany w okolicy chór, przez który przewinęło się bardzo wiele osób, a także założył zespół muzyczny, w którym występowali m.in. Bronisław Drelich (akordeon), Ludwik Wójcik (skrzypce), Jan Szot (trąbka), Tabor (perkusja), Kozara (klarnet), Franciszek Piekut (saksofon tenorowy), Makowiecki.
     Wiktor Legutko wykształcił wielu muzyków, m.in. Franciszka Piekuta, Ludwika Piekuta, Ludwika Wójcika.
     Kierował tym zespołem przez wiele lat, a ja po pewnym czasie znalazłem się pod opieką muzyczną pana Adama Makucha, który prowadził dość duży szkolny zespół, złożony z mandolinistów. Ja umiałem już wtedy grać na akordeonie, więc dołączyłem do zespołu jako akordeonista właśnie. Pamiętam, że moim pierwszym instrumentem był akordeon marki Hohner 32 basy, następnie grałem na akordeonie czechosłowackiej produkcji - Delicja.

Ludwik Piekut, Stanisław Surdyka

     Gdy powstała nowa kapela pod kierunkiem pana Koziarza z Sokołowa, to na jakiś czas dołączyłem do niej. Także wówczas, gdy prowadził ją pan Jan Babula.
     Braliśmy udział w różnych wydarzeniach muzycznych i patriotycznych, np. uczestniczyliśmy jako zespół w uroczystościach związanych z poświęceniem pomnika bohaterów II wojny światowej w Jarocinie. W tym okresie zespół tworzyli m.in.: Franciszek Piekut (klarnet), Antoni Łach (kontrabas), Ludwik Wójcik (skrzypce) i akordeoniści pan Koziarz i ja.
     Jeździliśmy na różne przeglądy kapel ludowych m.in. do Rzeszowa, Sokołowa Młp., Tyczyna, Radymina, Kolbuszowej, ale także chętnie współpracowaliśmy z innymi zespołami, np. z chórem Koła Gospodyń Wiejskich z Kamienia, którym kierowała pani Krystyna Hanus, która występowała także jako solistka naszego zespołu obok Józefa Krzysia.
     Byliśmy również zaproszeni na Dni Rzeszowa, gdzie występowaliśmy pod filharmonią rzeszowską. Z tym wydarzeniem łączy się zresztą pewna anegdota: przywieźli nas na ten występ Żukiem, w którym musieliśmy się dość szybko i sprawnie przebrać w stroje ludowe. Przebieraliśmy się w pośpiechu pojedynczo, a kierowca Żuka słuchał głośno jakiegoś słuchowiska w radio. Gdy przyszła kolej na Franka Piekuta z radia rozległ się donośny głos „szybciej barany!”. Bardzo się zdenerwował na takie traktowanie zaproszonych muzyków i odmówił występu. Trochę czasu zajęło nam (wśród śmiechu), aby wyjaśnić mu tę sytuację i nasz występ doszedł w końcu do skutku.

Franciszek Stasiak, Franciszek Piekut, Franciszek Konior, Stanisław Surdyka, Krystyna Sitarz

     Muzykowanie w mojej rodzinie było dość powszechne, jak już wspomniałem, muzykiem był też mój brat Józef, który występował w tym czasie w zespole Meteor z Łętowni.
     Przez zespoły, w których występowałem, przewinęło się bardzo wiele osób z Kamienia i okolicznych miejscowości. Nie wszystkich jestem w stanie dzisiaj wymienić.
     Występowaliśmy przez wiele lat na różnych zabawach i festynach dzięki czemu poznawaliśmy też wiele nowych osób i zdarzało się, że z tych osób rekrutowaliśmy nowych członków zespołu. To były piękne czasy, do których chętnie teraz wracam we wspomnieniach.

Dodatkowe zdjęcia ludowego zespołu muzycznego znajdują się w Galerii

Wrzesień 2021 r.

Informacje spisała Genowefa Chojnacka

     Wspólnie z bratem Adamem, przy współudziale Mariusza Kidy, obecnego organisty w Łowisku, zorganizowaliśmy zespół muzyczny. Występowaliśmy w latach 1993-1998 na rożnych uroczystościach rodzinnych, zabawach organizowanych przez organizacje społeczne, komitety rodzicielskie i osoby indywidualne. Występy zespołu zostały przerwane z powodu śmierci Adama. Pierwsze zasady gry przekazywał nam ojciec Franciszek, a w okresie późniejszym miejscowy organista Szczepan Bałut.

Zespół na uroczystości weselnej - od lewej: Adam Watras, Andrzej Watras, Mariusz Kida

Kierownik zespołu - Andrzej Watras

Kamień, Sierpień 2021 r.

     Po reformie monarchii austriackiej i przyznaniu autonomii Galicji od 1867 r. językiem głównym w szkołach stał się język polski. Do programu wprowadzono nauki przyrodnicze i historyczne oraz gimnastykę.

     Uchwała o powszechnym obowiązku nauczania dzieci do lat 12 obowiązywała od roku 1873, w którym także ustanowiono Radę Szkolną we Lwowie i spolszczono szkolnictwo. Opierając się na rozkazie gubernialnym z 1877 roku, Cyrkuł Rzeszowski nakazywał przestrzeganie przez rodziców posyłania dzieci do szkoły – najczęściej bowiem posyłano je do pasienia krów. Ustawę o obowiązku szkolnym uchwalił Sejm Galicyjski dopiero w 1895 roku. Szkół ludowych w Galicji – które oddane były pod nadzór duchowieństwa – nie było jednak zbyt wiele. W 1890 roku uczęszczało do nich 60% dzieci.

     Do roku 1876 w Kamieniu nie było zorganizowanej szkoły, w której mogłaby się uczyć młodzież. Najbliższa szkoła trywialna była w Cholewianej Górze, a szkoły parafialne w Górnie, Jeżowem i Łętowni. Na tak dosyć późne zorganizowanie szkolnictwa w Kamieniu musiał niewątpliwie negatywnie wywrzeć fakt długotrwałego podziału miejscowości pomiędzy dwie parafie: Jeżowe i Górno.

     Nie oznacza to, że do tego roku nie uczono młodzieży w Kamieniu czytania, pisania i rachowania. Uczyli tego dwaj mieszkańcy wsi: Wojciech Łach – bezrolny, uważany za nauczyciela, ponieważ z tej pracy się utrzymywał oraz Michał Majowicz – rolnik, członek Powiatowej Rady Szkolnej.

Wycinek z austriackiej mapy katastralnej z 1853 r. na której widoczny jest zarys dawnego spichlerza królewskiego

     Decyzja o budowie pierwszej szkoły w Kamieniu zapadła w 1873 r. za rządów wójta Tomasza Wąsika. Szkoła ta powstała na miejscu dawnego spichlerza królewskiego, który został rozebrany jako nie nadający się do użytku. Ta pierwsza z kamieńskich szkół została wybudowana w latach 1874-76 ze środków gminy i dodatkowego opodatkowania ludności. Był to murowany budynek, który został rozebrany w 1914 r. Zaznaczyć należy, że w „Szematyzmach Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim” kamieńska szkoła pojawia się dopiero w roczniku 1878 z jedynym nauczycielem, a zarazem pierwszym kierownikiem szkoły Janem Niewolkiewiczem. W roczniku 1880 została ona oznaczona już jako szkoła dwuklasowa, została w nim wymieniona także druga nauczycielka Maria Baraniecka, w 1883 r. w jej miejsce przyszedł Jakób Gronek. Od roku 1894 szkoła jest wykazywana jako czteroklasowa. Na kartach „Szematyzmów …” pojawiają się nazwiska kilkudziesięciu ówczesnych nauczycieli których nie będą kojarzyli nawet najstarsi mieszkańcy Kamienia dlatego wspomnę jedynie, że Jan Niewolkiewicz był kierownikiem szkoły do 1889 r., kiedy zastąpił go Aleksander Kużniarski. Kierował on pracami szkoły do 1911 r., a jego następczynią na tym stanowisku została Maria Kuźniarska (zapewne żona). Od 1914 r. kolejnym kierownikiem szkoły w Kamieniu został Roman Nowak.